PIÉTONNIER-LAB – TWEE VOORSTELLEN VOOR DE TUSSENTIJD VAN DE PUBLIEKE RUIMTE
Résumé.This article is already a synopsis of the masterclass “Transition #1 – Soirée thématique. L’appropriation des espaces publics” organised by ]pyblik[ on 24 and 25 January 2018. It is also available in Dutch – see this Portfolio.
Action Research – Research by Design
Stéphanie Van Doosselaere & Annelies Kums
]Pyblik[
2. Transitie van het ene moment naar het andere : enkele bedenkingen
3. Twee voorstellen die streven naar een toegeëigende publieke ruimte
3.1. Voorstel 1: Een artistiek parcours dat het netwerk versterkt
3.2. Voorstel 2: Een strategisch programma dat de ruimte activeert
4. Een complementariteit die de publieke ruimte activeert en in zijn context integreert.
1. Inleiding
]pyblik[ ontstond in 2007 met als doel om een gezamenlijke cultuur te creëren rond publieke ruimte. Dit initiatief van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is vandaag toevertrouwd aan een universitair consortium van 4 Brusselse architectuur-faculteiten: LoUIse (ULB), het Departement Architectuur (KULeuven, Campus Sint-Lucas), Cosmopolis (VUB) en CREAT (UCL). Er wordt een synergie gecreëerd tussen de professionele, de politieke en de academische wereld.
In 2017-2018 viert ]pyblik[ zijn 10de verjaardag. Naar aanleiding hiervan worden er verschillende evenementen georganiseerd rond de evolutie van publieke ruimte in Brussel en daarbuiten. De cyclus « TRANSITIE » maakt hier deel van uit. Deze cyclus staat symbool voor de overgang van “technische publieke ruimte” naar “kwalitatieve publieke ruimte” die de afgelopen 10 jaar plaats vond. Aan de hand van dit thema worden actuele thema’s aangehaald en bestudeerd en wordt het debat aangewakkerd.
Op 23 en 24 januari 2018 vond de eerste sessie van de cyclus plaats. Deze had als thema « De toe-eigening van de publieke ruimte » met de voetgangerszone in de Brusselse binnenstad als casestudy.
Het opzet van de opleidingsdag was om het programma verder op punt te stellen. Hiervoor werd vertrokken van het project dat het studiebureau SUM opmaakte en dat momenteel wordt uitgevoerd. Presentaties en workshopmomenten wisselden elkaar af.
Voor de ateliers werd de Brusselse case gekaderd door een presentatie van het ontwerp van de voetgangerszone door Livia De Bethune van SUM. De algemene uitdagingen werden toegelicht door Michel Hubert van het Brussels Centre Observatory van het Brussels Studies Institute (BSI-BCO)[1]. Een blik van buitenaf kregen we vanuit Oslo door Yngvar Hegrenes (Levende Oslo).
Dit artikel vat in een eerste deel de vaststellingen en opportuniteiten van het atelier in de voormiddag samen. Deze zijn gebaseerd op het kader geschetst tijdens de presentaties en eerder onderzoek (Hubert, et al., 2017; Corijn, Vanderstraeten & Neuwels, 2016; Vanhellemont, met Vermeulen, 2016). Het tweede deel doet de voorstellen van de twee werkgroepen in de namiddag uit de doeken. Tenslotte tonen de resultaten van deze opleidingsdag dat de voorgestelde pistes complementair zijn aan elkaar en aan het project van SUM. De denkpistes die worden aangereikt, kunnen het lopende project verfijnen, activeren en preciseren.
Figuur 1 : De Brussels voetgangerszone was onderwerp van de eerste sessie van de Cyclus “Transitie” ter ere van 10 jaar ]pyblik[. Op 24 en 25 januari 2018 namen een 100-tal professionals deel aan de thema-avond en opleidingsdag « Transitie #1 – De toe-eigening van publieke ruimte. De transitie van het ene gebruik naar het andere”.
2. Transitie van het ene moment naar het andere : enkele bedenkingen
Tijdens het eerste atelier werd rond de voetgangerszone gereflecteerd aan de hand van vier centrale thema’s. Niet alleen het proces van het project, maar ook de context, het programma en het gebruik werd onder de loep genomen. Dit gebeurde telkens vanuit het transitie-perspectief: hoe het ene gebruik van de openbare ruimte naar het andere kan ondersteund worden. Voor de Brusselse voetgangerszone, haken we in op de eerder gedefinieerde uitdagingen door het BSI-BCO (Hubert et al, 2017) maar voegen er ook twee aan toe. We bouwen verder op de transitie naar meer co-productie en communicatie, maar belichten ook de voetgangerszone als transitieruimte op zich, met haar flexibele en diverse karakter.
De vier reflecties hieronder vatten de resultaten van de SWOT-analyse (strenghts – weaknesses – opportunities – threats) samen die in het eerste deel van de dag werd gevoerd.
| PROCES
|
REFLECTIE 1: “DE VOETGANGERSZONE, EEN VEELHEID AAN ACTOREN” |
Gebrek aan communicatie en participatie naar de burgers toe
|
|
| CONTEXT
|
REFLECTIE 2: “DE VOETGANGERSZONE, EEN TRANSITIERUIMTE” |
De transitie tussen de publieke en de gebouwde ruimte (winkels, toegangen tot woningen, horeca, …) verzekeren
|
|
| PROGRAMMA
|
REFLECTIE 3: “DE VOETGANGERSZONE, EEN FLEXIBELE RUIMTE?” |
Het imago van het project scheppen
|
|
| GEBRUIK
|
REFLECTIE 4: “DE VOETGANGERSZONE, EEN RUIMTE VOOR IEDEREEN” |
De aanwezigheid van een divers publiek (handelaars, consumenten, bewoners, transit-gebruikers, … )
|
3. Twee voorstellen die streven naar een toegeëigende publieke ruimte
Op basis van de vaststellingen gemaakt tijdens de voormiddag, werden twee ruimtelijke voorstellen uitgewerkt die het lopend project van de voetgangerszone vervolledigen en verfijnen. De ideeën stellen het project niet in vraag, maar bouwen verder op het bestaande programma en reiken realistische en uitvoerbare oplossingen aan Het eerste voorstel legt de nadruk op het versterken en zichtbaar maken van de plekken en hun onderlinge netwerk. Een artistiek parcours nodigt gebruikers uit via verschillende plekken voor ontmoeting. Het tweede voorstel benadrukt de relaties tussen de gebouwde ruimte en de publieke ruimte. Dit doet ze door verbindingen tussen deze twee ruimtes te creëren en een meer gedetailleerde programmering van de begane grond binnengebouwen te activeren.
3.1. Voorstel 1: Een artistiek parcours dat het netwerk versterkt
Uitgangspunten
Op basis van de opmerkingendie tijdens het eerste deel van de dag zijn gemaakt, probeert dit voorstel aan de volgende drie uitdagingen in het bijzonder te beantwoorden:
- Hoe kan de werf-periode aangenaam en dynamisch gemaakt worden ?
- Hoe kunnen de oude en nieuwe gebruiken/gebruikers verenigd worden en hoe kunnen de nieuwe plekken geactiveerd worden ?
- Hoe kunnen transversale verbindingen versterkt worden door de ruimte in 3D te bedenken en de gevels te activeren?
Figuur 2 : VOORSTEL 1 : Een artistiek parcours langsheen de Anspachlaan dat het netwerk versterkt Focus op de perimeter van de heraanleg.
Bron: Deelnemers aan de opleidingsdag ]pyblik[, 24-25 janvier 2018.
Gedetailleerdvoorstel
Het project stelt een dynamisch signaleringssysteemvoor dat de gebruikers van de publieke ruimte informeert en begeleidttijdens hun passagein en rondom de voetgangerszone. Hiervoor wordt een artistiek parcours ingezet op de Anspachlaan en in zijn ruimere omgeving. Het imagovan deze interventie kan Brussel als Europese metropoolpromoten en verzekert eveneens een nieuweleesbaarheidvan het stadscentrum.
Het voorstel wil elke culturele instellingen elke school ineen straal van 500mrond de voetgangerszonebetrekken. (zie ook Mezzoued, Vanin & De Visscher in dit Portfolio). Elke partner stelt een artistieke interventievoor in de publieke ruimteof op de gevel, die gerelateerd is aan een jaarlijks thema.Punctuele elementen in de boven– en ondergrondsepublieke ruimte verbinden de verschillende interventies en creëren zo een parcours in de hele wijk. Denk daarbij bv. aan de premetrostrations Beurs, Anneessens en De Brouckère maar ook aan de mogelijkheden op de gelijkvloerse en bovengrondse verdiepingen van publieke gebouwen zoals bv. het Beursgebouw, de Philipstoren of het Hotel Continental.
Het parcours eindigt op het De Brouckèreplein. Hier vormt een transparante kubus een informatiepuntdat eveneens een dynamische artistieke interventieof een tentoonstellingkan herbergen. Op die manier wordt de grote lege ruimte op het plein geactiveerdengeïntegreerdin het parcoursvan de gebruikers.
Elk jaar luidt een wijkfeesthet nieuwe jaarthema in. Zo brengt het feest de verschillende gemeenschappen van bewoners, scholen, handelaars en passanten samen. Een lichtinstallatiezorgt voor de nachtelijke scenografie van de interventies en verlicht de minder veilige plaatsen.
De eerste interventiesworden idealiter vanaf de werf-periodegeïntegreerd om zo deze periode aantrekkelijker, dynamischer en minder vervelend te maken. De jaarlijkse hernieuwingvan de interventies verzekert de flexibiliteit en dynamiek en kan evolueren al naargelang de tijd en de noden.
Door het parcours ontstaat er een «beheerste »omzwervingvan de gebruikers. Plekken die (nog) niet toegeëigend zijn, worden geactiveerden de voetgangerszone wordt verbondenmet de aanpalende straten. Dit versterkthet imago maar ook de meervoudige identiteit van het hypercentrumen accentueert de lateraleverbindingen.
Binnen het voorstel kan elke geïnteresseerde instelling of organisatiezijn project/idee bij de stadindienen. Zij zullen een openbare aanbesteding opstarten en de interventies financieren.
3.2. Voorstel 2: Een strategisch programma dat de ruimte activeert
Uitgangspunten
Op basis van de opmerkingen die tijdens het eerste deel van de dag zijn gemaakt, probeert dit voorstel op de volgende drie uitdagingen in het bijzonder te beantwoorden:
- Hoe kan er een sterke relatie gecreëerd worden tussen de publieke en de gebouwde ruimte ?
- Welke programma’s kunnen ingezet worden om een sterke relatie te creëren met de publieke ruimte en deze te activeren ?
- Hoe kan het De Brouckèreplein geactiveerd worden dat momenteel als een grote lege ruimte wordt gezien?
Figuur 3 : VOORSTEL 2 : Een strategische programmatie die de ruimte langs de Anspachlaan, tussen het Fontainasplein (links) en het Hotel Continental (rechts) activeert. Focus op de perimeter van de heraanleg.
Bron: Deelnemers aan de opleidingsdag ]pyblik[, 24-25 janvier 2018.
Gedetailleerd voorstel:
In de toekomst zullen alle Brusselse administraties gehuisvest worden in het voormalige « Center 58 » dat momenteel wordt verbouwd tot Brucity. Hierdoor komen er twee strategische ruimtes op de Voetgangerszone vrij: het « Hotel Continental » dat momenteel gebruikt wordt door de Regie der Gebouwen en de sokkel van het « Philipsgebouw » waar momenteel de administratie van de stad Brussel gehuisvest is.
Dit project stelt voor om deze strategische ruimtes in te zetten en zo een sterke relatie met de publieke ruimte te creëren.
Het « Hotel Continental »(“het Coca-Cola-gebouw”) vormt een strategische plek op het De Brouckèreplein. Het project stelt voor om de gelijkvloerse verdieping naar het plein toe te openen en er eenpublieke functieaan toe te kennen. Deze functie kan het pleinactiverenen een sterkeidentiteitgeven. Hierbij wordt gedacht aan een overdekte publieke ruimtezoals een marktof een plaats voor stedelijke dans. Beide programma’s passen eveneens binnen het agora-ideezoals voorgesteld in de plannen van SUM [SumProject, 2015].
De sokkel van « het Philipsgebouw »is een opportuniteit om een publieke ruimte in de hoogtete creëren met een zicht op de as van de voetgangerszone van de Anspachlaan. Met het verdwijnen van parking 58 verloor Brussel immers een publiek terras. De toe-eigening van de sokkel kan in twee fases gebeuren. In een eerste fase worden de sokkels vergroend en opengesteld voor het publiek. In een tweede fase worden de twee sokkels met elkaar verbonden en wordt er een kwalitatieve overdekte ruimte op straatniveaugecreëerd. Momenteel zijn er in dit deel van de voetgangerszone voornamelijk handelsfuncties aanwezig. Om deze zone ook ‘s avonds te animeren, stelt het project een socio-cultureel programma voor dat het lokale leven ondersteunt.
In de galerij op de gelijkvloerse verdieping van het toekomstigeMuseum voor het Bier op de verdiepingen van het Beursgebouw (“de Beer Temple”) stelt het project een bloemenmarktvoor. Dit moet mensen aanzetten de transversale doorsteekte maken. Deze doorsteek vormt een patrimoniaal parcourswaarbij de Dansaertstraat met de Grote Markt wordt verbonden.
Om te beantwoorden aan de noden van het jonge schoolpubliek rond het Fontainasplein tenslotte, stelt het project geconnecteerd stadsmeubilair voor (via wifi) en een sterke relatie met de sportterreinen in het park.
De relatie tussen het Fontainasplein en het De Brouckèreplein wordt verzekerd door een ludiek parcours. Het project stelt voor om de groene stroken van de voetgangerszone meer te variëren aan de hand van ludieke elementen. Op die manier wordt ook de gelegenheid geboden om de toe-eigening van deze plekken te testen, te evalueren en aan te passen.
4. Een complementariteit die de publieke ruimte activeert en in zijn context integreert.
Uit de discussies van de voormiddag kan besloten worden dat er momenteel 3 elementen ontbreken in het project voor de voetgangerszone : een duidelijke verankering in zijn context, een preciezer programma en een relatie met zijn directe omgeving .
Deze zaken komen ook aan bod in de voorstellen van het atelier in de namiddag. Beiden willen ze :
- de transversale relaties versterken door het project in zijn grotere context integreren
- de nieuwe publieke ruimtes activeren aan het hand van preciezere functies en strategische programma’s
- de relatie tussen de publieke en de gebouwde ruimte accentueren
Daar waar het ene voorstel aan de hand van een strategische programmatie de boulevard verbindt met de directe gebouwde omgeving en zijn omliggende straten, zetten de evenementiëleinterventies in het andere voorstel de (huidige en toekomstige) gebruikers aan om het nieuwe parcours te exploreren.
Door precieze artistieke interventies en de juiste programmatie op strategische plekken wordt de teruggewonnen publieke ruimte op en rondom de drie pleinen geactiveerd, toegeëigend en geïntegreerd in de mentale kaart.
De ambitie van deze studiedag is om verbanden te leggen tussen deze resultaten, het lopende werk van het BSI-BCO en het (voetgangers)project dat momenteel in uitvoering is. Dit met als doel om de bevoegde autoriteiten ervan te overtuigen hoe belangrijk het is om het huidige project te verbeteren en te openen naar andere schalen, maar ook voor andere temporaliteiten. De voorstellen zijn complementair aan de lopende studies en resultaten zodat in de nabije toekomst de openbare ruimte kan geactiveerd worden en in de loop van de jaren verder kan evolueren.
[1]Meer toelichting vindt u in het eerste Portfolio#1 van het BSI-BCO. Zie o.a. Remarques préliminaires concernant le plan d’aménagement du piétonniervan Corijn, Vanderstraeten en Neuwels, 2016.
Referenties
CORIJN, E., VANDERSTRAETEN, P., et NEUWELS, J., 2016. Remarques préliminaires concernant le plan d’aménagement du piétonnier. In : HUBERT, M., CORIJN, E., NEUWELS, J., HARDY, S. et VERMEULEN, S. (Eds)., BSI-BCO – Portfolio#1.BSI-Brussels Centre Observatory, Brussel, dec. 2016. Available at : https://bsi-bco.brussels/remarques-preliminaires-concernant-le-plan-damenagement-du-pietonnier/.
DAWANCE B., DEGROS A., DENEF J., KUMS A., VANDERSTRAETEN P., VAN DOOSSELAERE S., 2017, Guide de l’espace public bruxellois – Gids voor publieke ruimte in Brussel, Artgeneering, Faculté d’Architecture La Cambre /Horta de l’Université libre de Bruxelles, KULeuven campus Sint-Lucas Architectuur, VUB Faculteit van Wetenschappen, UCL Faculté LOCI, Brussel.
HUBERT, M., CORIJN, E., NEUWELS, J., HARDY, M., VERMEULEN, S. et VAESEN, J., 2017. From pedestrian area to urban project: assets and challenges for the centre of Brussel. In: Brussels Studies, Synopses 115. 11/09/2017. Available at: http://journals.openedition.org/brussels/1557 ; DOI : 10.4000/brussels.1563
]pyblik[ (KUMS, A. et VAN DOOSSELAERE, S.), LELOUTRE, G., 2012. L’espace partagé dans une rue commerciale- De gedeelde ruimte in een handelsstraat, Publicatie van de resultaten van de masterclass Elsensesteenweg – Elsene,Faculté d’Architecture La Cambre /Horta de l’Université libre de Bruxelles en Sint-Lucas Architectuur, Brussel.
]pyblik[ (KUMS, A. et VAN DOOSSELAERE, S.), MORITZ, B., 2011. La rue comme espace public du quotidien- De straat als dagelijkse publieke ruimte, Publicatie van de resultaten van de masterclass Gemeentestraat en Sint Jooststraat –Sint-Joost-ten-Noode, Faculté d’Architecture La Cambre /Horta de l’ULB et Sint-lucas architectuur, Brussel.
SUMProject, 2015. Heraanleg Centrale Lanen. Dossier aanvraag stedenbouwkundige bouwvergunning. Versie 14/10/2015. Brussel.
VANHELLEMONT, L., avec VERMEULEN, S., 2016. De aanleg van de voetgangerszone in het Brusselse stadscentrum (2012-…). Een analyse van (het discours van) het procesverloop. In : HUBERT, M., CORIJN, E., NEUWELS, J., HARDY, S. et VERMEULEN, S. (Eds.), BSI-BCO – Portfolio#1.BSI-Brussels Centre Observatory, Brussel, dec. 2016. Available at : https://bsi-bco.brussels/wp-content/uploads/2016/12/BSI-BCO-P1-Vanhellemont-Vermeulen.pdf
NL
FR